ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

جایگاه عرفان در ادبیات ‌منظوم دفاع‌ مقدّس

صفحه (185 - 204)
حکیمه قطبی‌نژاد (نویسنده مسئول)، منوچهر اکبری ، علیرضا حاجیان‌نژاد
تاریخ دریافت مقاله : دی 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1400

چکیده

زمینه و هدف: پژوهش حاضر پیرامون جایگاه عرفان در ادبیات منظوم دفاع مقدّس انجام گرفته است. هدف اصلی پژوهش، پاسخ‌ دادن به این پرسش است که، در ادبیات منظوم دفاع مقدّس از اصطلاحات و تعالیم عرفانی استفاده شده است یا خیر؛ در صورت استفاده، نحوۀ استعمال شاعران از اصطلاحات عارفانه چگونه بوده است؟

روش مطالعه: این ‌پژوهش از نوع نظری است، با تکیه بر تحلیل کیفی محتوا. روش گردآوری داده ها کتابخانه ای است که بر پایۀ مطالعۀ کتابها و مقاله های مرتبط به موضوع، با استفاده از شیوۀ یادداشت‌برداری، داده های موردنیاز را بدقّت از منابع، استخراج و ارزیابی کرده است.

یافته ها: از میان اشعار بررسی‌شده، آنهایی که دارای رویکرد عارفانه بوده اند، استخراج گردید و براساس آن، مشخّص شد که شاعران دفاع‌ مقدّس اغلب در شعر خود از تعالیم و اصطلاحات عرفانی بهره ‌برده اند، همچنین شاعران به عرفان عملی و نظری توجّه داشته و موضع‌گیری متفاوتی در برخورد با عرفان اتخاذ کرده اند.

نتیجه گیری: آنچه رهاورد این پژوهش است، قطعیت پیوند بین عرفان و مفاهیم آن با ادبیات دفاع ‌مقدّس (شعر) است و نیز، این نکته که تنوّع دیدگاه و تنوّع استعمال در ارتباط با عرفان، توأم با شدّت و ضعف، در اشعار شاعران مشاهده شده است.

کلمات کلیدی
دفاع مقدّس , عرفان , شعر , ادبیات دفاع ‌مقدّس , ادبیات ‌عرفانی

• قرآن‌کریم.
• ادبیات ‌پایداری، سنگری، محمدرضا (1383). مجلۀ شعر. شمارۀ 39.
• از روزنۀ ماه (مجموعه رباعیات دفاع مقدّس)، فروتن‌پی، روزبه. (1386). چاپ 2. تهران: خورشید باران.
• آخرین لحظه، واحدی، حمید. (1385). ارومیه: ادیبان.
• آوای‌ شرجی؛ برگزیدۀ اشعار نخستین‌ همایش‌ ادبی‌ زن و دفاع‌ مقدّس ‌استان‌ اصفهان، زاغیان، مریم. (1384). تهران: صدیر.
• باغ باور؛ مجموعۀ اشعار دفاع مقدس استان همدان، رستمی، علی. (1385). دفتر اول، تهران: صدیر.
• بر شانه‌های رود دریاها شناورند، سهرابی‎نژاد، محمدرضا. (1387). تهران: خورشید باران.
• برخاستگان مست، گزیدۀ اشعار، مردانی، نصرالله. (1386). تهران: تکا.
• به رسم طایفۀ عشق، محمدی، جلال. (1391). تهران: صدیر.
• حفظ و انتقال دفاع‌ مقدّس، برزنونی، محمدعلی (1376). فصلنامۀ مصباح، مجلۀ علوم‌انسانی دانشگاه امام‌حسین. شمارۀ 22. صص 94-79.
• حکمت‌ عملی، بنمایۀ ادبیات‌ پایداری ایران، بصیری، محمدصادق. (1393). نشریۀ ادبیات ‌پایداری، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ‌شهید باهنر. شمارۀ 10. صص 64- 43.
• حماسه و عرفان، جوادی‌آملی، عبدالله (1377). چاپ 14. قم: اسراء. ص155.
• حماسه‌های همیشه: دفاع مقدّس در شعر شاعران، بیگی‌حبیب‌آبادی، پرویز (1382). جلد سوم، تهران: فرهنگ‌گستر.
• ردپای صدا، گزیدۀ اشعار، اسرافیلی، حسین. (1386). تهران: تکا.
• سرود سپید، سبزواری، حمید. (1368) تهران: کیهان.
• شاعری در مشعر، گزیدۀ اشعار، حسینی، سیدحسن. (1386). تهران: تکا.
• شرح مثنوی شریف، فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1367). دفتر 1 تا 3. تهران: زوار. ص 34.
• شهید و شهادت در عرفان اسلامی. نیّری، محمدیوسف و خیراندیش، سیّدمهدی. (1384). مجلۀ علوم ‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. شمارۀ 1. صص 32-19.
• صهبای عشق، باقری، آیت. (1384). تهران: نسیم حیات.
• عبهرالعاشقین، روزبهان، بقلی. (1366). تصحیح هانری‌ کربن و محمد معین. چاپ 2. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه. ص 139.
• عرفان ‌عملی و نظری یا سنّت ‌اول و دوم عرفانی؛ تأملی در مبانی تصوف و عرفان اسلامی، میرباقری‌فرد، سیدعلی‌اصغر. (1392). نشریۀ پژوهش‌های ادب‌عرفانی (گوهر گویا). شمارۀ 2. صص 88- 65.
• غزلهای باغ ارغوان، گلمرادی، شیرین‌علی. (1384). قم: خورشید باران.
• فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، سجادی، سیّدجعفر. (1383). چاپ 7، تهران: طهوری.
• کنار چشم خدا (مجموعه‌ اشعار دفاع ‌مقدّس استان‌ گیلان)، محمدی‌پور، فرامرز. (1386). تهران: صدیر.
• لاله‌های سربلند؛ گزیدۀ‌ آثار جشنواره‌های ‌اول تا سوم شعر دفاع مقدّس استان‌ خراسان، نظافت، مجید و منوّری، هادی. (1389). جلد اول و دوم، مشهد: زلال اندیشه.
• مبانی‌ عرفان و تصوّف، انصاری، قاسم. (1384). چاپ 5. تهران: طهوری. ص121.
• مجموعه شعر جنگ، شاهرخی، محمود و مشفق‌ کاشانی. (1367). تهران: امیرکبیر.
• نسبت تصوّف و عرفان با تشیّع و خاستگاه‌ شیعی عرفان از منظر علامه‌ طباطبایی، نوروزی، اصغر. (1392). حکمت ‌عرفانی. شمارۀ 2. صص 42- 25.